Duygusal Zeka ve Yönetim
Hadi gelin bu sefer Duygusal Zekanın insani sitemlere etkilerini konuşalım. Elbette ki amacımız kurum veya kuruluşları eleştirmek değil. Duygusal olabilmenin de insan ilişkilerini yönetmek konusunda başarılı sonuçlar elde etmek için de kullanılabileceği gerçeğini vurgulamak ve bu farkındalığın görmezden gelinmemesi gereken bir yaklaşım olduğunu anlatmak istiyorum.
Yakın zamanlarda okuduğum bir kitaptan uyarlamaya çalıştığım yazımı yazarken doğru kabul edilen bilişsel yaklaşımları ele almayı tercih ettim.
Her kurumsal şirkette ilgili departmanlar rutin olarak gerçekleştirmiş oldukları liderlik mülakatlarında adayların karnelerine yazılan değerlendirme notlarından biri muhakkak “Duygusal yönü çok yüksek. Törpülenmesi gerekir.” olur. Durum aslında “Daniel Goleman’a” göre böyle değil. Hatta tam tersi, daha başarılı sonuçlar için duygusal zekanın önemine vurgu yapmaktadır.
Son zamanlarda yapılan araştırmalarda insanların yaptığı işlere duygusal olarak anlam yüklediklerinde daha başarılı sonuçlar elde ettikleri görülmüştür. Bu düşünceyle yola çıkan bilim adamlarının araştırmalarına göre duygusal zekâ pratik zekadan yani zeka katsayısından daha önemli bir olgu olduğu sonucuna varılmış. (Bunu anlatan kitabın linkini kaynakta paylaşacağım.)
Önce beynimizin nasıl çalıştığına yani durumları nasıl ele aldığına kısaca bir bakalım. Beynimizi ikiye bölebiliriz. Birinci ve ikinci beyin olarak ayırdığımız bu duruma da ‘ilkel beyin ve gelişmiş beyin’ diyebiliriz. Bir karar alırken beynimizin iki tarafı da devrededir. Fakat, önce devreye giren kısım gelişmiş beyin değil aksine ilkel beyindir. Bunu da bilim adamları şöyle açıklar; “insanların doğum anlarında başlayan bilişsel öğretiler aslında anne karnında başlar fakat anne karnında oluşan ve doğumla gerçekleşen şey bilinçtir. Ve ilk olarak oluşan bilgi, üzerine yüklenen duygu ile anlam bulur. Duyguları oluşturan, karara dönüştüren ve kontrol eden şey ise ilkel beyindir.” İlkel beyin ise Amigdala denen mercimek kadar büyüklüğü olan beynin iki lobunun ortasında, beyinciğin hemen üstünde bulunan bir organdır. Kendi başına bizi yöneten gerçek güç odur.
Bir karar alırken önce Amigdala devreye girer. Yani ilkel beyin. İlkel beyin, işin duygusal tarafıyla ilgilenir. Hisler, insanlar arasındaki güven ilişkilerini ve duyguların tamamını ilkel beyin kontrol eder. İlkel beyin aslında hayatta kalmamızı sağlayan otonom sistemin de kontrolcüsüdür. Elbette tek başına değil. Amigdalanın yani ilkel beynin gelişmiş beyinle de ilişki kurması gerekir. Düşünen, saklayan, hatırlayan, öğrenen ve zamanı geldiğinde uygulamamızı sağlayan Neokorteks yapı vardır. Tüm mantıklı veya mantıksız işler duygulardan bağımsız olarak neokorteks yapıda işlenir. Aslında neokorteks yapı bir makineden farksızdır. Matematiği o yapar. Sıralama yaparsak kabaca, insan vücuduna temas eden her görüntü, her ses, her his, her olgu snaps’lar denen yeni yollara (Nöronların oluşturduğu kümeler veya yollar), oradan da talamus denen organa, oradan da amigdala ve en sonunda da neokorteks yapıya ulaşır. Tüm bu analiz ve izlenen döngünün sonucunda mantıklı ya da mantıksız bir tepkime oluşur. Ve bu tepkimeye de eylem denir.
Yani aldığımız her kararın altında doğum anında başlayan ve bizi etkisi altına alan amigdala denen küçücük organ yatar. “İlkel beyin vücudun tüm duygusal süreçlerinden sorumlu olmasını sorgulayabiliriz. Bu kaleme alınacak başka bir yazı için önemli bir başlık olabilir.” Konumuza dönecek olursak, duygusal zekanın düşünen zekadan daha önemli olduğu gerçeği iş hayatımızda sıklıkla karşımıza çıkar. Duygusu yok olmuş bir organizasyon ya da yapı sürdürülebilir olamaz çünkü her işin merkezinde insan faktörü vardır. Liderler maalesef insanlardan oluşur. 😊
Yapılan araştırmalar son çeyrek yüzyılda duygusal zekanın (EQ), bilişsel zekadan (IQ) daha önemli olduğunu göstermiştir. Daniel Goleman’nın yazmış olduğu ‘Duygusal zeka’ kitabı bu durumu anlatır. Tabi ki daha fazla detaya girerek.
Duygusal zekâ tıpkı bilişsel zekâ gibi geliştirilebilir. Bilgiler oluşurken duygular hakimdir. Çocukluk yıllarımızda yaşadığımız bir olayın anlamı gerçekte ilkel beyin tarafından kodlanan bilgilerden oluşur. Yani duygularımız. Hayatımızın herhangi bir yerinde çocukluk yıllarımızda yaşadığımız bir olayın benzeri bir durum yaşadığımızda ilk verdiğimiz tepkinin de oluşumundan sorumlu olan yer de ilkel beyindir. Anılar oluşur, duygular yeni bir kanal oluşturur, neokorteks yapıda analiz edilir ve eyleme dönüşür. Neokorteks yapı eylemde en zayıf kısımdır. Çünkü neokorteks yapı yavaş düşünür, ilkel beyinle çatışmaya girmek istemez. Mantıklı karar vermek için zaman ve duygusuz bir ortama ihtiyacı vardır. İlkel beyin ise tam tersi, hızlı düşünür ve hızlı karar almak için gelişmiş beyni baskılar. Ona karışılmasını istemez. Sonuç olarak verdiğimiz tepki hangi yönümüzün güçlü olduğunu gösterir. Burada hızlı olmanın önemi kadar ağır ve özümseyerek ilerlemenin önemi ortadadır. Bu yüzden duygusal zekâ öğretisi gerçekleşir ise eylemler ve kararlar daha uygulanabilir ve mantıklı olur.
Akademik yönde çok başarılı çıktılar üreten bir kişi eğer duygusal zekası gelişmemiş ise aldığı kararlarda pişmanlık duyabilir. Doğru karar almakta veya kontrollü tepkiler vermekte zorlanabilir. Duygusal zekası gelişmiş fakat bilişsel zekası normal olan kişi ise akademik olarak çok daha başarılı olabilir. Akademik başarılar bile duygusal zekâ ile orantılıdır.
Duygusal zekâ, insanın yaptığı iş süreçlerinin başarılı ya da başarısız sonuçların alınmasında en önemli faktördür. Kurulan ekipler, yürütülen süreçler duygusal zekadan bağımsız makineleştirlmiş bir öğreti sistemi ile yürütülürse sonuç genel olarak başarısızlıkla neticelenecektir. Ya da sürdürülebilir olmayacaktır. Türkiye’deki organizasyonların neredeyse tamamı bu yüzden en fazla otuz yıl yaşayabilmektedir. Her şirketin veya oluşumun ayakta kalabilmesi değişim veya dönüşümle mümkündür. Çünkü her oluşumun bir üst kümesi kontrolsüz bir şekilde değişir. Toplumlar, algılar, jenerasyonlar ve hatta sınırlar sürekli değişir. Bu değişime ayak uydurabilmek için duygusal zekadan arındırılmış bir organizasyon asla başarılı olamaz.
Tüm bunları yorumladığımızda duygusal zekadan yoksun bir organizasyonu yürütmek, sürdürmek, geliştirmek ve değişime açık hale getirmek neredeyse imkansızdır.
Kitaptan bağımsız Aristotales’in oğullarından biri olan Nikomakhos’a ithafen yazdığı “Nikomakhos’a Etik” adlı kitabında -İyinin ve iyinin amacı olan mutluluğun ne olduğundan, karakter ve düşünce erdemlerinden bahseder. Bunların duygularımızla ve eylemlerimizle bağlantılı olduğunu- ileri sürer. Birçok düşünür de erdemlerin gelişimi için duygusal zekanın önemini vurgulamışlardır.
Son olarak bu etikten aldığım konumuzla direkt ilişkili ve kanıtlayıcı olduğunu düşündüğüm güzel bir cümleyi paylaşarak yazıma son vermek istiyorum.
“Herkes kızabilir, bu kolaydır. Ancak doğru insana, doğru ölçüde, doğru zamanda, doğru nedenle ve doğru şekilde kızmak, işte bu kolay değildir.”
Sevgi, saygı ve dua ile…
Veysel TEPEGÖZ/16.04.2024/İstanbul
Kaynak:
Kitap PDF:
http://www.dat.net.tr/FileUpload/op488361/File/duygusal_zeka_tanitim.pdf
Kitap Linki:
https://www.dileksoylemez.com/kitap-ozetleri-liderlikte-duygusal-zeka.html
